Występujące dość często nieprawidłowości żywienia są zjawiskiem bardzo złożonym. Najogólniej można wyróżnić trzy zasadnicze nieprawidłowości.
Żywienie nie wystarczające pod względem ilościowym do pokrycia zapotrzebowania organizmu. Jest ono zazwyczaj spowodowane brakiem dostatecznej ilości żywności w danym kraju lub możliwościami ekonomicznymi całych grup społecznych. Stan taki określa się potocznie jako głód ilościowy.
Żywienie zbyt obfite, tj. przekraczające zapotrzebowanie ustroju ludzkiego. Występuje ono zazwyczaj szeroko w krajach dobrze rozwiniętych gospodarczo i o wysokim standardzie życia, a także w niektórych środowiskach innych krajów. Żywienie zbyt obfite charakteryzuje się spożywaniem dużych ilości produktów wysokokalorycznych — głównie tłuszczu, cukru i słodyczy.
Żywienie nieprawidłowe pod względem jakościowym, tj. zaspokajające potrzeby energetyczne człowieka, ale mogące powodować stan tzw. utajonego głodu jakościowego. Oznacza to, że w pożywieniu występują niedobory pewnych składników, np. witamin lub składników mineralnych. Żywienie niepełnowartościowe jest na ogół wynikiem nieprawidłowego doboru produktów spożywczych i występuje najczęściej wskutek zakorzenionych zwyczajów i przesądów żywieniowych oraz braku znajomości wartości odżywczej produktów.
W naszym kraju – – w związku z dobrze rozwiniętym rolnictwem i przemysłem rolno-spożywczym — zjawisko głodu ilościowego nie występuje. Obserwuje się natomiast różne objawy niedoboru niektórych składników odżywczych, wskutek nieprzestrzegania podstawowych zasad współczesnej nauki o żywieniu człowieka.
Na poważne skutki niedoboru w żywieniu narażone są przede wszystkim te grupy ludności, które charakteryzuje zwiększone zapotrzebowanie na składniki budulcowe, a także energetyczne. Do grup tych należą dzieci i młodzież w okresie dojrzewania, kobiety ciężarne i karmiące oraz ludzie dorośli, bardzo ciężko pracujący fizycznie.
Szczególnie niebezpieczne i wymagające zwrócenia bacznej uwagi jest niedożywienie dzieci i młodzieży, które może pozostawić trwałe ślady,” objawiające -się głównie zmniejszonym wzrostem i wagą, nieprawidłowościami w budowie ciała, zmianami kostnymi (krzywica) i słabymi zębami. O ile liczba przypadków krzywicy stopniowo maleje — dzięki szeroko zakrojonej akcji profilaktycznej — o tyle alarmujące są dane statystyczne, dotyczące częstotliwości występowania próchnicy zębów u dzieci w wieku szkolnym (do 13 lat), spośród których aż 98% dotkniętych jest tą chorobą.
Istnieje ścisła zależność pomiędzy racjonalnym odżywianiem, a rośnięciem dzieci, zwłaszcza w wieku pokwitania, gdy organizm jest bardzo wrażliwy na jakość żywienia. Źle odżywiany chłopiec w wieku 14 lat jest niższy od prawidłowo odżywianego 13-latka. Ogólnie można powiedzieć, że przeciętna różnica w rozwoju pomiędzy prawidłowo i nieprawidłowo żywionymi dziećmi (według badań dr W. Koniecznej) jest bardzo wyraźna.
Równolegle z zahamowaniem wzrostu dziecka może nastąpić opóźnienie jego rozwoju umysłowego, co ujemnie wpływa na zdolności i chęć do nauki (warto przypomnieć, że ok. 95% całej masy szarych komórek mózgu formuje się w dzieciństwie do czwartego roku życia).
Konieczność racjonalnego odżywiania dotyczy nie tylko dzieci i młodzieży, ale i ludzi dorosłych. Osoby niedożywione są mniej odporne na zakażenia, łatwiej zapadają na różne choroby infekcyjne; szczególnie podatne są na gruźlicę. Niedobory w żywieniu powodują osłabienie organizmu, anemię, apatię, skłonność do zachorowań, a ponadto zmniejszoną wydajność pracy — zarówno fizycznej, jak i umysłowej.
Przeciwieństwem niedożywienia jest obserwowane u nas dość często, a nawet utrwalone tradycją, np. w okresie świąt, zbyt obfite jedzenie. Organizm, któremu dostarcza się składników odżywczych w ilościach przekraczających jego zapotrzebowanie, odkłada ten nadmiar w formie przetworzonej głównie na tkankę tłuszczową. Odkładanie tej tkanki prowadzi po pewnym czasie do nadwagi, a następnie otyłości, co
jest zjawiskiem niepożądanym nie tylko ze względów estetycznych, ale i zdrowotnych (prowadzi do skrócenia życia, sprzyja powstawaniu wielu chorób, np. cukrzycy, miażdżycy, nadciśnienia).
W celu zapobieżenia skutkom wadliwego żywienia, osoba odpowiedzialna za żywienie rodziny powinna czuwać, aby było ono racjonalne i zgodne z wymaganiami współczesnej nauki.
